ՀԱՅԵՐԵՆԻ ԱՌՑԱՆՑ ԿԵՆՏՐՈՆ

գործում է http://www.translator.am/ հասցեով
(կենտրոնի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ 20.10.2022թ․ Նոյան Տապան լրատվական գործակալությունում)

1. Հայերենի առցանց կենտրոնի կառուցվածքը
   Կենտրոնի աշխատանքը հիմնված է գիտելիքների շտեմարանի վրա։ Սա մի ցանց է, որը ունի 135 հազար հանգույց։ Հանգույցները ներկայացնում են ռեալ աշխարհի ինչպես շոշափելի, այնպես էլ վերացական հասկացույթները։ Հանգույցների միջև եղած կապերը արտահայտում են դաս-ենթադաս, մաս-ամբողջություն, վրա-տակ, պատճառ-հետևանք, և նման տիպի այլ 20 հարաբերություններ: Այսինքն՝ այդ ցանցը իրենից ներկայացնում է առարկայական տիրույթի մոդելը հասկացույթների մակարդակով։ Հանգույցները կոչվում են կոնցեպտներ և նույնականացվում հայերենի, անգլերենի, ռուսերենի և այլ 14 լեզուների բառերով։ Հիմնվելով նման շտեմարանի վրա համակարգը թույլ է տալիս.


2. Կազմակերպել հայերեն լեզվի ուսանում (առանց ուսուցչի առկայության) Սփյուռքում: Այս նպատակին են ծառայում կենտրոնում գործող հետևյալ միջոցները.
   1. Սովորել լեզուն նշանակում է սովորել նրա բառերի իմաստները: Այս նպատակով համակարգն ապահովում է իր մուտքին տրվող 185000 հայերեն բառերի իմաստների բացատրությունները: Քանի որ այս բառերը կարող են վերցնել հայերեն տեքստերից copy-paste ֆունկցիայով, նրանք կարող են լինել հոլովված կամ խոնարհված (քանի որ բառը կարող է լինել հոլովված, եզակի կամ հոգնակի, ունենալ հոդեր, ածական, ստացական, դիմական, որոշյալ, անորոշ, իսկ բայերը կարող են ձևափոխված լինել ըստ ժամանակի, ժամանակաձևի, եղանակի, արդյունքում համակարգի կողմից ճանաչվող բառաձևերի քանակը հասնում է 5 միլիոնի): Համակարգը ունակ է ավտոմատ կերպով այդ բառերը բերել սկզբնական տեսքի և տալ նրանց բացատրությունը հայերեն տեքստով կամ նրանց կապերի, այլ բառերի իմաստային հարաբերությունների ցուցակով: Սփյուռքահայի հարմարության համար տրվում են նշված բառերի թարգմանությունները 14 այլ լեզուներով, որոնցից գոնե մեկին տիրապետում է սփյուռքահայ օգտատերը:
   2. Կենտրոնում առկա արհեստական բանականության համակարգը թույլ է տալիս ստանալ մուտքին տրվող հայերենի ոչ բարդ նախադասությունների շարահյուսական վերլուծությունը:
   3. Համակարգի հնչեցնող միջոցները թույլ են տալիս սփյուռքահային սովորել հայկական այբուբենը հնչեցնելով թարգմանված հայերեն բառերը տառ առ տառ:
   4. Հայերեն սովորողը իր բառապաշարը հարստացնելու համար ցանկացած բառով կարող է մտնել ցանց (նայել էջի «բացատրություն» կոճակը) և միացնել «հանրագիտարան» ռեժիմը, ապա տեղաշարժի գործողությունով դիտել տվյալ բառին շրջապատող բոլոր բառերի-կոնցեպտների թարգմանությունները հայերեն լեզվով:
   5. Առկա են նաև հայերեն տեքստերի քերականական սխալների և տառասխալների ավտոմատ ուղղիչներ։
      Նշված գործիքների ճիշտ օգտագործումը թույլ կտա հեշտ յուրացնել հայերեն լեզուն Սփյուռքի հայկական դպրոցներում։


3. Կենտրոնի օգտագործումը հանրակրթության մեջ
   Ներկայումս ՀՀ-ում առկա է խնդիր՝ դպրոցներում նկատվում է ուսուցիչների պակաս և լավորակ դասագրքերի պակաս։ Փաստ է, որ աշակերտը դասանյութը ընթերցելիս երբ հանդիպում է անհասկանալի տերմին, շփոթվում է և դադարեցնում այդ տերմինին հաջորդող տեքստի յուրացումը։ Առաջարկվում է այս խնդրի լուծման համար օգտվել կենտրոնի ծառայություններից։ Նրանց ակտիվացման դեպքում բավարար է, որ աշակերտը մկնիկով նշի իր համար անհասկանալի բառը կամ տերմինը (նայել isma.polytechnic.am հասցեն)։ Ուսուցչի փոխարեն համակարգիչ-շտեմարանից կստացվի նշված բառի բացատրությունը, որը թույլ կտա աշակերտին յուրացնել հետագա տեքստը (հիշենք, որ կենտրոնի շտեմարանում առկա է 185 հազար բառ, տերմին, նրանց հոլովված և խոնարհված տարբերակները՝ 5 մլն բառաձև)։ Նման ձևով կթեթևացնի ուսուցիչների և դասագրքերի հետ կապված հարցերը թե՛ Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններում, և թե՛ Սփյուռքի հայկական դպրոցներում։ Այլ գործառույթները ցուցադրվել են կենտրոնի շնորհանդեսի ժամանակ։


4. Կենտրոնի օգտագործումը գրադարանային գործում
   Այս նպատակով էլեկտրոնային գրադարանների pdf ֆորմատով բերված նյութերի գլխամասում առաջարկվում է ավելացնել մոդուլ, որը ձեզ կառաքենք, եթե մեզ դիմեք էլեկտրոնային փոստի հետևյալ հասցեով isma.team@gmail.com, այնուհետև գրադարանից ցանկացած էլեկտրոնային գրքի ցանկացած գլխի ցանկացած բառի, տերմինի բացատրություն կարելի է ստանալ, եթե այդ բառը copy-paste արվի կենտրոնի կողմից տրվող բացված պատուհանում։ Նկարագրված գործառույթը հնարավոր է դարձել, քանի որ կենտրոնի շտեմարանում ներկայումս կուտակված է մոտ 80 000 տերմինի բացատրություն գիտության և տեխնիկայի ամենատարբեր ասպարեզներից։ Եթե կհանդիպեն կենտրոնի համար անհասկանալի տերմիններ, ապա նրանք ավտոմատ կերպով կուտակվում են շտեմարանի հատուկ բաժնում, որտեղից հետագայում կենտրոնը սպասարկող անձնակազմը հատուկ օնլայն խմբագրիչով շտեմարան կմտցնի նոր հանգույցը և կտա բացակայող բացատրությունը։


5. Կենտրոնի օգտագործումը բազմալեզու թարգմանչական բառարանի ստացման համար
   Մենք արդեն նշեցինք որ ISMA-ում առկա է գիտելիքների շտեմարան։ Այն ունի ցանցի տեսք, որի հանգույցներն են կոնցեպտները։ Սրանք ինդետիֆիկացնում են հայերեն լեզվի բառերով։ Կոնցեպտի իրական իմաստը արտահայտում է նրա այլ կոնցեպտների հետ ունեցած հարաբերություններով-կապերով ինչպես նաև ազատ ոճով գրված տեքստային նկարագրությունը։ Եթե պահանջում եմ տրված a լեզվի a1 բառի համար գտնել նրա թարգմանությունը արտահայտված նոր լեզվի բառերով, ապա համակարգի ծրագրային միջոցները փնտրում են գիտելիքների շտեմարանի-ցանցի այն հանգույցները, որոնց անունները a լեզվով նշված են a1 անունով, ապա տրված կոնցեպտների b լեզվով նշված անունները արտանցվում են որպես a1 բառի թարգմանություններ տվյալ b լեզվով։ Այսպիսով ցանցի կոնցեպտները դառնում են միջնորդ a լեզվից b լեզվին անցնելու ճանապարհին։ Այդ անցումը կատարվում է ծրագրային միջոցներով։ Պարզ է, որ կոնցեպտին կցված տեքստային նկարագիրը հանդիսանում է գտնված b1 բառի իմաստը արտահայտող նկարագիրը։ Ընդ որում այսպես կարելի է ստանալ a1-ի թարգմանությունը միանգամից մի քանի լեզուներով։ Նկարագրված մոտեցումը թույլ է տալիս հեշտությամբ թարգմանչական համակարգ մտցնել մի նոր c լեզու: Դրա համար բավարար է գտնել շտեմարանի բոլոր այն կոնցեպտները, որոնք իրենց իմաստով համընկնում են այդ նոր c լեզվի c1 իմաստի հետ։ Համակարգի հարստացման տեխնոլոգիան թույլ է տալիս k լեզու պարունակող բառարանից ավտոմատ ստանալ նոր 2k հատ բառարաններ։ Ընդ որում բառարանների ձևավորման պահին շտեմարանում փնտրվում է այն կոնցեպտը և նրան կցվում նրա իմաստը արտահայտող բառը նոր k լեզվում։ Իսկ տվյալ լեզվի k1 բառին համարժեք բառերը մինչ այդ եղած լեզուներով ստացվում է ավտոմատ կերպով։ Ինչպես արդեն նշել ենք վերևում, մեր համակարգը ապահովում է 14 լեզու և փաստորեն 14x13 հավասար է 182 թարգմանչական բառարանների էֆեկտ։ Եթե բազա մտցնենք մի նոր լեզու, կստանանք միանգամից 15x14, այսինքն 210 դասական (թղթային) թարգմանչական բառարանների առկայության էֆեկտ։


6. Կենտրոնում առկա է հատուկ օնլայն խմբագրիչ, որը թույլ է տալիս աշխարհի ցանկացած կետից կատարել կենտրոնի շտեմարանի ճշգրտում, նոր բառերի-կոնցեպտների ավելացում շտեմարանում:

Հեղինակ՝ ԻՍՄԱ միաբանություն